تاريخچه و ساختار شركت ملي صنايع پتروشيميايجاد صنعت پتروشيمي در ايران قدمتي ۵۰ ساله دارد و به دهه ۱۳۳۰ شمسي باز ميگردد. در اواخر اين دهه، وزارت اقتصاد وقت به منظور گسترش صنعت پتروشيمي در كشور، بنگاه شيميائي كشور را تأسيس نمود و شركت مزبور در سال ۱۳۳۷ طرح احداث كارخانه كود شيميائي مرودشت فارس را به اجرا گذاشت. ليكن از آنجا كه رشد اين صنعت نيازمند فعاليتهاي تخصصي گسترده تر و هماهنگ با صنعت نفت و گاز بود، به زودي ضرورت ايجاد سازماني براي توسعه و هدايت صنعت پتروشيمي مشهود گرديد و به همين سبب در سال ۱۳۴۲ شركت ملي صنايع پتروشيمي با مالكيت دولت و تحت پوشش شركت ملي نفت ايران تأسيس گرديد و كليه فعاليتهاي مرتبط با ايجاد و توسعه صنايع پتروشيمي در اين شركت متمركز گرديد. روند توسعه و تحول صنعت پتروشيميمقدمه صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از بخشهای اصلی صنعت کشور، طلایه دار ایجاد ارزش افزوده از منابع نفت و گاز است. این صنعت به عنوان مقام نخست صادرات غیر نفتی در راستای شکوفایی اقتصادی کشور، توسعه پایدار، بومی سازی فناوری، توسعه صنایع پایین دستی و ایجاد اشتغال نقش اساسی بر عهده دارد. اصلی ترین مزیت این صنعت در ایران تنوع خوراک، دسترسی به آبهای آزاد و نیروی انسانی متخصص است. بیش از نیم قرن از ورود صنعت پتروشیمی به ایران میگذرد. اواخر دهه 1330 شمسي بود که با دستور وزارت اقتصاد وقت، بنگاه شيميائي كشور تأسيس شد و احداث كارخانه كود شيميائي مرودشت در استان فارس به عنوان اولین واحد صنعت پتروشیمی ایران توسط این بنگاه در سال 1337 آغاز شد. کارخانهای که سالها بعد با گسترش و توسعه واحدها، پتروشیمی شیراز نام گرفت و به عنوان اولین واحد تولیدی پتروشیمی کشور در تاریخ این صنعت در ایران ماندگار شد. از آنجا كه رشد اين صنعت نيازمند فعاليتهاي تخصصي بیشتر و هماهنگ با رشد صنعت نفت و گاز بود، ایجاد سازماني براي توسعه و هدايت این صنعت نوپا ضروری شد و در سال 1342 شركت ملي صنايع پتروشيمي با مالكيت دولت و به عنوان یکی از شرکتهای زیر مجموعه شركت ملي نفت ايران تأسيس گرديد و كليه فعاليتهاي مرتبط با ايجاد و توسعه صنايع پتروشيمي در اين شركت متمركز شد. روند آغاز، توسعه و تحول صنعت پتروشیمی در ایران از منظر تاریخی به چند مرحله مشخص تقسیم میشود: تولد صنعت پتروشیمی و شروع اولیه 1357-1342از راه اندازی کارخانه کودشیمیایی مرودشت در سال 1342 تا پیروزی انقلاب اسلامی توسعه اين صنعت در قالب سه برنامه عمراني (56-1343) به اجرا درآمد. از عمده اهداف اين سه برنامه تأمين نياز داخلي كشور به كودهاي شيميائي و برخي مواد پايه شيميائي و پتروشيميائي بود. احداث مجتمعهاي پتروشيمي رازي (شاهپور)، آبادان، پازارگاد، كربن اهواز (ايران)، خارگ، فارابي(ايران نيپون) و طرحهاي توسعه پتروشيمي شيراز و انجام بخش عمدهاي از احداث پتروشيمي بندرامام ( ايران-ژاپن) حاصل اين دوره است. در سال 1356 توليد شركت ملي صنايع پتروشيمي به حدود 3 ميليون تن (محصولات مياني و نهائي) رسيد. از رکود و توقف تا خیزش دوباره صنعت پتروشیمی 1376-1358وقوع جنگ تحمیلی به فاصله کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کاهش و توقف تولید و آسیب به تاسیسات را بر اکثر واحدهای تولیدی صنعت پتروشیمی که در مناطق جنگی واقع در جنوب کشور قرار داشتند، تحمیل کرد و همچنین عملیات ساخت طرح بزرگ پتروشیمی بندر امام متوقف شد. اما در همین سالها علیرغم شرایط دشوار جنگ و محاصره اقتصادی، تکمیل برخی از طرحهای نیمه تمام از جمله توسعه پتروشیمی شیراز با حداکثر استفاده از منابع داخلی انجام شد. جذابیت و مزایای صنعت پتروشیمی در رشد و توسعه کشور به سرعت این صنعت نوپا را واجد اولویت در برنامههای عمرانی و توسعه ساخت. پس از پایان جنگ تحمیلی و همزمان با تدوین اولین برنامه پنج ساله توسعه کشور1372-1368، برنامه پنج ساله توسعه پتروشیمی با اهداف زیر تهیه و به تصویب رسید:
جهش و تثبیتدر این دوره (برنامه های سوم تا ششم توسعه) هدف صنعت پتروشیمی حرکت به سمت استقرار در کلاس جهانی تعیین شد. اهداف و ویژگی‌های متمایز این دوره جهش و فزونی تولید و ارزش تولیدات، گسترش و تکمیل زنجیره ارزش تولید محصولات، ارتقاء جایگاه صنعت پتروشیمی در صادرات کالاهای غیرنفتی، افزایش سهم در اقتصاد ملی، ارتقاء نسبی جایگاه صنعت پتروشیمی ایران در منطقه و جهان است. اجرای طرح های متعدد در طول برنامههای توسعه موجب رشد چشمگیر تولید محصولات پتروشیمی شده است، به نحوی که ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی از سه میلیون تن در سال 1357 به حدود 68 میلیون تن در سال 1398 افزایش یافته است. هم اکنون 55 طرح در چارچوب جهشهای دوم و سوم صنعت پتروشیمی در مراحل مختلف اجرا قرار دارند و پیش بینی میشود با تکمیل و راه اندازی آنها تا پایان سال 1404 ظرفیت این صنعت به حدود 133 میلیون تن در سال برسد. شرکت ملی صنایع پتروشیمی در جایگاه سازمان توسعه ای و ایفای نقش تنظیم گری:با اجرای اصل 44 قانون اساسی همه شرکت های تولیدی صنعت پتروشیمی به بخش خصوصی واگذار شدند و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان یک سازمان توسعه ای از یک بنگاه اقتصادی به سوی یک سازمان متولی توسعه و تنظیم گر صنعت پتروشیمی تبدیل گردیده است. عمده ترین نقش های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در شرایط جدید به شرح زیر است :
|